1-р хэсэг

Гурван эрдэнэд итгэмүй.

Хязгаар газрын нэгэн хүн Төр гэрэлтийн тавдугаар оны барс сарын арван наймны шөнө зүүдэлсэн нь.
Нэгэн хүн цаасан шувуу нисгэж байна.Тэр цагт өөр нэг хүн ирээд нисгэгч хүнээс ийн асууруун.

Энэ шувууг хийхэд хямд буюу? хэмээвэл.
– Хямд гэв.
Бас өөр хийхэд хямд юу байна? гэвэл,
– Муу үйл хямд гэв.
Ямар юм цөөн бэ? гэвэл
– Өөрийн биеийг үл өмөөрөгч хүн цөөн гэв.
Ямар юм олон бэ? гэхэд
– Сэрэмжгүй муу заяатан олон гэв.
Юу сайхан бэ? гэхэд
– Саруул ухаан сайхан гэв.
Юу хортой бэ? гэхэд
– Өст сэтгэл хортой гэв.
Юу худал вэ? гэхэд
– Энэ нас худал гэв
Юу үнэн бэ? гэхэд
– Гурван эрдэнэ үнэн гэв.
Юу муу вэ ? гэвэл
– Хүний номгүй нь муу гэв
Юу сайн бэ? гэхэд
– Чин зориг сайн гэв
– Энэ цагийн хүний жам ямар вэ? гэхэд
– Аяа хөөрхий, энэ цагийн хүний явдлыг санах тутам ертөнц лүгээ нөхцөхийн чагтага тасран, зүрх шимшрэх мэт бөлгөө.
Бурхныг шүтсээр сууж тээршаана.
Номыг сонссоор сууж уйдна.
Хуврагатай ханилсаар (байсаар байж) сууж боолоо хийнэ.
Өөрийн бол нохойг ч болов өмөөрнө.
Бусдын бол бурхныг ч болов огоорно.
Баялаг бол дайсныг ч болов аргадна.
Гуйрамч бол эцэг эхийг ч болов орхино.
Олзтой бол биеэ болов үнэлнэ.
Зохилдвол адтай ч болов нөхцөнө.

Аяа бас,
Зарим мэргэд номыг мэддэг гээд алдрыг эрнэ.
Зарим ноёд эрхийг олоод дайсныг хураана.
Зарим баяд эдийн төлөө өөрөө сүйднэ.
Зарим эр атаа заргаар юмаа барна.
Зарим эм өөрийн өнгө царайгаар зовно.

Аяа бас,
Шавь хүн багшийг үл ойшооно.
Хөвгүүн нь эцгийн үгийг үл сонсоно.
Хүүхэн хүн эхийн сургаалыг үл дагана.
Шавь хүн багшаас илүү ноёдыг хүндлэнэ.
Хөвгүүн хураахаас илүү тараахыг үйлдэнэ.
Хүүхэн хүн эцэг эхээс илүү эрийг хүдлэнэ.
Залуу нь хөгшнөө басна.
Хөгшин нь залуугаа үл тооно.
Идрүүд нь хал барина.
Мунагсад нь далд орохыг хүснэ.

Аяа бас,
Үйлийг ( буян, нүглийн) өр мэт үл нягтлана.
Номын самуун үг мэт үл дурсана.
Үхэхийг унтахын төдий үл санана.
Рашааныг ундааны төдий үл хэрэглэнэ.
Судрыг мөнгө мэт үл хадгалана.
Сайн үгийг сонсовч мартана.
Муу үгийг алба мэт зарлана.
Авах бол уул мэт боловч чамлана.
Өгөх бол нэг цэн ч болов харамлана.
Буяныг худалдааны төдий үл хэрэглэнэ.
Хилэнцэт үйлэнд аяндаа мэргэшинэ.
Итгэсэн саднаас уурлавч салж үл чадна.
Энэрэгч багшийг дуудавч зайлна.
Чөлөөгүй боловч жил бүр будаа авахаар явна.
Чөлөө байв ч авралын оронд мөргөхөөр үл явна.
Бусдын гэмийг намрын үүл мэт элбэг үзнэ.
Өөрийн гэмийг нарийн тоосны төдий ч үл шинжлэнэ.
Үнэн үгтэн омогтны тоонд орно.
Башир үгтэн цэцний суудалд сууна.
Эд эвдрэхийг хайрлана.
Эв эвдрэхийг үл хайрлана.
Салалцаад гаслалцана.
Учралдаад хууралцана.
Хүний муу хэлэхээс айна.
Сүнс зовохоос үл айна.

Аяа бас,
Тусын хариуд хорлох хүн олон.
Ачийн хариуг мэдэх хүн цөөн.
Хилэнцийг мэдэвч хийх хүн олон.
Номыг мэдэвч бүтээх хүн цөөн.
Зовлонг танивч үл сэхээрэх хүн олон.
Жаргалы хүсэвч сайн явах хүн цөөн.
Зусар үг хэлбэл баярлагчид олон.
Гэмийг хэлбэл үл гомдогчид цөөн.
Эрхэлж муу үгээр тогловол хадгалагчид олон.
Энэрч харамгүй сургавал авагчид цөөн.

Аяа бас,
Сүжиглэхийн хамт сэжиг төрнө.
эрдмийг эрэхийн хамт гэмийг эрнэ.
Саданд учрахын хамт дайсныг даллана.
Амгаланг бүтээхийн хамт зовлонг үүсгэнэ.
Үнэн үг хэлэхийн хамт худлаар чимнэ.
Нэг зөв явахтай хамт хэдэн буруу явна.

Аяа бас,
Хариугүй өглөг үл өгнө.
Харгүй сайхан сэтгэлийг үл санана.
Атхаггүй амар сууж үл чадна.
Алагчлалгүй шудрага явж үл чадна.
Муу үйл үйлдээд үл гүмшигчид олон.
Сайн явдлаар яваад баярлагчид цөөн.

Аяа бас,
Хүндлэлийг янба гэнэ.
Ёосыг алба гэнэ.
Ихэстэй учирвал зусардахыг бодно.
Энгийн нөхөртэй учирвал хуурахыг бодно.

Энэ цагийн хүний бодол гэвэл,
Цайруу явбал хүний гарт орно.
Хардаж явбал муу үйл арвидана.
Шудрага явбал олонтой үл таарна.
Башраар явбал номтой үл таарна.
Чанга хурц явбал өстөн олон болно.
Дуугүй номхон суувал толгой дээр гарна.
Дундуур зэрэг явбал тэнэг гэж сонжлогчид олон.

Гуйж хэлбэл эрэмшинэ.
Ширүүн хэлбэл доордоно.
Үнэн хэлбэл ойшоохгүй болно.
Худал хэлбэл хүндгүй болно.
Олноос зөвшвөл санаагаа үл хэлнэ.
Ганцаар шийдвэл зөрүүд болно.
Ойр суувал явдлаас зайлна.
Хол явбал орхив гэж тунина.
Олон үг хэлбэл чалчаа гэнэ.
Дуугүй суувал ихэмсэг болно.
Хянаж хэлбэл хайртай хэмээнэ.
Гэмтэй нь гэмгүйдээ ноцно.
Гэмгүй нь гэмтнийг өмөөрнө.
Эвлэвэл хардана.
Эвдэрвэл гомдоно.

Үргэлжлэл бий…

Говийн догшин ноён хутагт Дулдуйтын Данзанравжаа